ماه صفر و هر آنچه که باید درباره آن بدانید!

ماه صفر

صفر دومین ماه از ماه‌های قمری است که نام‌های دیگری مانند صَفَر، صفرالمظفر یا صفرالخیر دارد. معنی کلی ماه صفر، به‌عنوان یک ماه «خالی و تهی» نامیده می‌شود. دلیل این نامگذاری به یک باور قدیمی در یمن بازمی‌گردد که در این ماه، بازارهایی برپا می‌شد که به آنها «صفری» می‌گفتند و در آنجا انواع آذوقه‌ها به فروش می‌رسید. افرادی که به هر دلیلی نتوانستند به این بازارها برسند، از گرسنگی می‌مردند.

بعضی افراد نیز تعبیر دیگری از نام این ماه را پیشنهاد داده‌اند. آنها می‌گویند: این ماه پس از ماه محرم قرار دارد و در دوران جاهلیت، مردم در ماه محرم به دلیل حرمت آن از جنگ خودداری می‌کردند. اما با فرا رسیدن ماه صفر، مردم به جنگ می‌روند و خانه‌ها خالی می‌مانند. به همین دلیل این ماه به نام «صفر» شناخته می‌شود.

جایگاه ماه صفر

پس از ماه محرم، ماه صفر نیز به‌عنوان ماه عزاداری برای شیعیان شناخته می‌شود. در این ماه، رحلت پیامبر اکرم (ص)، شهادت امام حسن (ع)، امام رضا (ع) و همچنین زمان اربعین امام حسین (ع) اتفاق افتاده‌اند.

معمولا در این ماه، به‌خصوص چهارشنبه آخر آن را نحس می‌دانند و نماد بدشانسی و شومی می‌پندارند، اما باید توجه داشت که این مسئله بر اساس روایات دقیقی تأیید نشده است.

بعضی از افراد با استناد به روایتی که می‌گوید: «هر کس خبر تمام شدن این ماه را به من دهد، بشارت بهشت را به او می‌دهم»، ماه صفر را بدشانس و شوم می‌دانند و پایان آن را به یکدیگر تبریک می‌گویند و آمدن ماه ربیع‌الاول را جشن می‌گیرند. این تفسیر معمولا به تعبیر شخصیت اباذر غفاری مرتبط می‌شود و ارتباط مستقیمی با شوم بودن ماه صفر ندارد. همچنین، برخی از علمای شیعه و سنی اعتبار این روایت را نمی‌پذیرند.

در برخی مناطق، معمول است که برای تحقق حاجات، در پایان ماه صفر هفت شمع را روشن کنند و درب هفت مسجد را بزنند. این اقدام یک عمل دینی نبوده و براساس خرافات به وجودآمده است.

نامگذاری ماه صفر دو جهت دارد، یکی از آنها این است که از «صفره» که به معنای زردی است گرفته شده است، زیرا در زمان نامگذاری این ماه، در فصل پاییز، برگ‌های درختان زرد می‌شود و این نامگذاری با فصل پاییز مرتبط می‌شود.

در ماه صفر، به حوادث تاریخی مهمی اشاره شده که به برخی از آنها می‌پردازیم:

• در اول ماه صفر، وارد کردن سر مطهر امام حسین (ع) و اهل بیت (ع) به شام اتفاق افتاد. همچنین شهادت زیدبن‌ علی‌ بن‌ الحسین (ع) (به روایتی) در این ماه ثبت شده و جنگ صفین براساس یکی از روایات در این ماه آغاز شده است.
• در دوم ماه صفر، مجلس لعنت‌الله یزید برگزار شده و شهادت زیدبن‌علی‌بن‌الحسین (ع) نیز طبق برخی روایات ثبت شده است.
• در سوم ماه صفر، ولادت حضرت امام محمد باقر (ع) گرامی داشته می‌شود.
• چهارم ماه صفر، روز وفات آیت‌الله محمد‌علی شاه‌آبادی در سال ۱۳۶۹ هجری قمری است.
• پنجم ماه صفر، روز شهادت حضرت رقیه (س) است.
• در ششم ماه صفر، توقیع امام عصر (عج) توسط او به حسین‌بن‌روح روایت شده است.
• هفتم ماه صفر، ولادت امام موسی کاظم (ع) جشن‌گرفته می‌شود. همچنین شهادت امام حسن مجتبی (ع) براساس برخی روایات و وفات آیت‌الله مرعشی نجفی در این ماه ثبت شده است.
• هشتم ماه صفر، وفات حضرت سلمان فارسی (رضی‌الله‌عنه) در سال ۳۵ هجری قمری را گرامی داشته می‌شود.
• نهم ماه صفر، روز شهادت عمار یاسر (رضی‌الله‌عنه) در جنگ صفین در سال ۳۷ هجری قمری است.
• دوازدهم ماه صفر، وفات هارون برادر حضرت موسی (ع) را یادآور می‌شود.
• سیزدهم ماه صفر، اختیار حکمین در جنگ صفین و حیله عمروعاص ثبت شده است.
• چهاردهم ماه صفر، شهادت محمد بن ابوبکر به دست عمروعاص (به روایتی) را نشان می‌دهد.
• شانزدهم ماه صفر، شهادت آیت‌الله سید حسن اصفهانی فرزند آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی در سال ۱۳۴۹ قمری است.
• هجدهم ماه صفر، شهادت اویس قرنی در جنگ صفین در سال ۳۷ هجری قمری را یادآور می‌شود.
• اربعین حسینی که بیستم ماه صفر به نام آورده شده است، یکی از مهمترین تجمعات مذهبی در دنیا است.
• بیست و دوم ماه صفر، صدور توقیع شریف امام عصر (عج) برای مرحوم شیخ مفید اعلی‌الله‌مقامه در سال ۴۲۰ قمری را نشان می‌دهد.
• بیست و سوم ماه صفر، پی‌کردن ناقه حضرت صالح نبی (ع) توسط قومش و گرفتار شدن حضرت یونس (ع) در شکم ماهی را یادآور می‌شود.
• بیست و چهارم ماه صفر، شدت یافتن بیماری حضرت رسول اعظم (ص) را یادآور می‌شود.
• بیست و پنجم ماه صفر، شانه گوسفند و دعوت طلبیدن پیامبر اعظم (ص) برای نوشتن وصیت‌نامه و منع عمر از این کار را نشان می‌دهد.
• بیست و ششم ماه صفر، دستور پیامبر اکرم (ص) به لشکر اسامه برای آمادگی در جنگ با رومیان و سالروز انقراض حکومت امویان را یادآور می‌شود.
• بیست و هفتم ماه صفر، رحلت جانسوز پیامبر اکرم (ص) در روز دوشنبه ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری قمری و شهادت مظلومانه امام حسن مجتبی (ع) در سال ۵۰ قمری را نشان می‌دهد.
• در سی‌ام (بیست و نهم) ماه صفر، شهادت امام رضا (ع) گرامی‌ داشته می‌شود.

این رویدادها و مراسم‌ها بخشی از تاریخ و فرهنگ اسلامی و شیعیان هستند و در این ماه‌ها به خاطر وقوع آنها برگزار می‌شوند.

جایگاه ماه صفر از دیدگاه شیعیان

شیعیان اثناعشری و محبان اهل بیت (ع)، ماه صفر را به‌عنوان یکی از ماه‌های سوگواری و عزاداری سال تلقی می‌کنند. این ماه به دلیل وقوع واقعه کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش در ابتدای آن، به‌عنوان ماه عزاداری و سوگواری شناخته می‌شود. در این ماه، خانواده امام حسین (ع) و بازماندگان واقعه کربلا به صورت اسیر به شام منتقل شدند و در معرض فشارهای روحی و روانی قرار گرفتند. از جمله فرزندان خردسال امام حسین (ع)، حضرت رقیه (س) نیز به رحمت الهی پیوست.

بیستم صفر، به‌عنوان روز اربعین، یادآور شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلا است و مراسم عزاداری و مرثیه‌خوانی در این روز به شدت گسترده است. این مراسم‌ها به‌عنوان یکی از مهمترین رویدادهای مذهبی برای شیعیان جهانی تلقی می‌شود.

همچنین، همه علما و مورخان شیعه و اهل سنت، رحلت پیامبر اسلام (ص) را در بیست و هشتم صفر و شهادت امام حسن مجتبی (ع) در همین ماه را تأیید می‌کنند. به همین دلیل، شیعیان در این ماه عزاداری و سوگواری انجام می‌دهند. در اکثر مراسم و محافل مذهبی، ماه‌های محرم و صفر را پشت سر هم گرامی می‌دارند و در فعالیت‌های عزاداری مشغول می‌شوند.

با این حال، اکثر مورخان اهل سنت رحلت پیامبر اسلام را در ماه ربیع‌الاول تأیید می‌کنند و برای ماه صفر برنامه‌های مخصوصی ندارند.

اعمال مشترک اول هر ماه

اعمال مشترک ابتدای هر ماه در اسلام شامل دعا، قرآن، روزه، و نماز می‌شوند:

دعا:

در هنگام دیدن هلال جدید ماه، دعای هلال خوانده می‌شود. این دعا با سه بار تکبیر، سه بار لا إلهَ الله و سپس دعای اَلْحَمْدُ لِلهِ الذی أذْهَبَ شَهْرَ کَذا وَ جاءَ به شهرِ کَذا، آغاز می‌شود. به‌عنوان یک دعای معتبر در این زمان، می‌توان از دعای ۴۳ «صحیفه سجادیه» استفاده کرد.

قرآن:

در این مراسم، پس از دعا، سوره حمد (آیه ۱ تا ۷ سوره اعظم) به تعداد هفت مرتبه خوانده می‌شود. این عمل نمایانگر تقرب به خداوند و تلاوت قرآن در ابتدای ماه جدید است.

روزه:

در این اعمال مشترک، تأکید شده است که در سه روز خاص هر ماه، به ویژه پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و همچنین چهارشنبه اول از دهه وسط ماه، سه روز روزه گرفته شود. این روزه‌ها به‌عنوان روزهای ماهیانه و پیشنهادی برای تقویت روحانیت در طول سال محسوب می‌شوند.

نماز:

در شب اول ماه، دو رکعت نماز به جا آورده می‌شود. در هر رکعت، پس از سوره حمد، سوره انعام خوانده می‌شود. در نماز اول ماه، همچنین دو رکعت نماز در اول ماه نیز خوانده می‌شود که در رکعت اول سوره توحید و در رکعت دوم سوره قدر خوانده می‌شود. بعد از انجام نماز، صدقه‌ای در راه خداوند داده می‌شود و این عمل به‌عنوان یک تلاوت برای سلامتی و برکت در ماه جدید انجام می‌شود.

اعمال ماه صفر

ماه صفر در اسلام دارای اهمیت خاصی است و به‌عنوان ماهی که پس از ماه‌های حرام (ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم الحرام) آغاز می‌شود، معنای مخصوصی دارد. در این ماه، برخی اعمال و آیین‌ها به منظور تقرب به خداوند و افزایش برکت و خیرات جامعه انجام می‌شود.

یکی از مهمترین اعمال ماه صفر، تصدیقات و تصدقات است. افراد به وسیله تصدیقات و اعمال خیریه به مردم نیازمند کمک می‌کنند و سعی در افزایش برکت و روزی‌های خود دارند. این تصدیقات واقعه‌پذیری و رحمت خداوند را جلب می‌کنند.

دعا نیز در این ماه بسیار مؤثر و مهم است. افراد می‌توانند از دعاهای معتبری مانند دعای ۴۳ «صحیفه سجادیه» استفاده کنند. همچنین، دعاهای شخصی و استغفار برای طلب مغفرت و رحمت الهی در این ماه مورد تأکید قرار می‌گیرد.

حضرت آیت الله شیخ عباس قمی به تبیین اهمیت ماه صفر در اسلام می‌پردازند و تأکید می‌کنند که این ماه به‌عنوان ماه وفات پیامبر اسلام (ص) معروف است. همچنین به توجیه‌های مختلفی برای نامگذاری این ماه اشاره می‌کنند، از جمله اینکه پس از سه ماه حرام و بدون کشتار (ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم الحرام)، این ماه با کشتار و جنگ آغاز می‌شود که ممکن است به همین دلیل به نام «صفر» شناخته شود.

در این متن حضرت آیت الله شیخ عباس قمی، بر تصدیقات، ادعیه و استعاذات در این ماه به‌عنوان وسیله‌ای برای رفع نحوست و حفظ از بلاها و مشکلات زندگی تأکید زیادی شده است.

در این ماه، تعدادی از دعاها و استعاذات خاص نیز وارد عبادات افراد می‌شود. به منظور حفظ از بلاها و برکت در ماه صفر، می‌توان در هر روز این ماه دعای زیر را ده مرتبه خواند:

«یا شدید القوی، و یا شدید المحال، یا عزیز، یا عزیز، ذلت بعظمتک جمیع خلقک، فاکفنی شَر خلقک، یا محسن، یا مجمل، یا منعم، یا مفضل، یا لا اِله الا اءنت، سبحانک إ نی کنتُ من الظالمین، فاستجبناله و نجیناهُ من الغم، و کذلک ننجیِ المؤ منین»

در این دعا، به خداوند با ویژگی‌هایی چون قدرت، عزت، بزرگی و بخشندگی توجه می‌شود و درخواست می‌شود که ما را از شر همه بدی‌ها و آفات حفظ کند. این دعا نمونه‌ای از دعاهای معنوی در ماه صفر است که به تقویت روحانیت و ارتباط با خداوند کمک می‌کند.

شروع ختم سوره واقعه مجرب

یکی از ختم‌هایی که بسیار مورد توجه و تأکید قرار گرفته است، ختم سوره واقعه می‌باشد.

روش ختم سوره واقعه:

روز اول یک بار سوره واقعه خوانده می‌شود.

روز دوم دو بار سوره واقعه خوانده می‌شود.

روز سوم سه بار سوره واقعه خوانده می‌شود.

تا روز چهاردهم به همین ترتیب به شماره روزها سوره واقعه خوانده می‌شود، یعنی روز چهاردهم ۱۴ بار سوره واقعه خوانده می‌شود.

این سوره‌ها را می‌توان در طول روز و به مرور زمان خواند. این ختم به‌عنوان یک عبادت مجرب توصیه شده و در اوقات مخصوصی مانند ماه صفر و ماه محرم بسیار معنوی و مؤثر می‌باشد.

خواص ختم سوره واقعه:

در روایاتی از معصومین (ع) آمده است که انجام ختم سوره واقعه در اولین روز ماه قمری که با روز دوشنبه مصادف می‌شود، فضیلت و برکت ویژه‌ای دارد. از جمله:

حضرت رسول اکرم (ص) فرموده‌اند که هرکس در هر شب سوره واقعه را بخواند، به او پریشانی نمی‌رسد. این به معنای آرامش و آسایش روحی و روانی است.

امام جعفر صادق (ع) اظهار داشته‌اند که هرکه پیش از آنکه بخوابد، سوره واقعه را در هر شب بخواند، با خداوند را در حالتی که چهره‌اش مانند ماه باشد، ملاقات خواهد داشت. این نشان‌دهنده نزدیکی به خداوند و داشتن ارتباط مستقیم با اوست.

امام جعفر صادق (ع) بیان کرده‌اند که هر کس بخواهد وارد بهشت شود، خواندن سوره واقعه به تحقق این امید و آرزویش کمک می‌کند.

خواندن سوره واقعه موجب افزایش رزق می‌شود. این به معنای برکت و رونق در زندگی معنوی و مادی می‌باشد.

نظر علماء درباره صدقه دادن در ماه صفر

در اعتقاد عمومی شیعیان، ماه صفر به‌عنوان ماهی نحس شناخته می‌شود و در روایات متعدد تأکید شده است که مسلمانان در این ماه از انجام کارهای مهم پرهیز کنند و به دادن صدقه بیشتر توجه داشته باشند.

در این ماه، حادثه‌های مهمی در تاریخ اسلام رقم خورد. حضرت رقیه (س)، دختر سه ساله امام حسین (ع)، در پنجم ماه صفر در سال ۶۱ هجری در شام به شهادت رسیدند. این واقعه در پی واقعه کربلا رخ داد و نمادی از تحمل و صبر در مقابل سختی‌ها و آزمایش‌های زندگی است.

همچنین در این ماه، جنگ صفین آغاز شد که نمایانگر تضادها و اختلافات بین دو طرف در اسلام بود. این جنگ به رویدادی تاریخی تبدیل شد که تأثیرات بزرگی در تاریخ اسلام داشت.

در نهم ماه صفر، صحابی پیامبر (ص)، عمار یاسر، که یکی از پیشوایان تشیع و یاران وفادار امام علی (ع) بود، در سن ۹۳ سالگی به شهادت رسید. شهادت او یکی از وقایع دردناک تاریخی بود که برای شیعیان و اهل بیت (ع) ارزش و اهمیت بسیاری داشت.

بعضی منابع تصریح کرده‌اند که ماه صفر، مخصوصا چهار روز آخر آن، به نام نحوست شناخته می‌شود. دلایلی برای تلقی نحوست ماه صفر در این منابع آمده است. به‌عنوان مثال، رحلت پیامبر اکرم (ص) در این ماه اتفاق افتاده است. همچنین در ماه صفر، شهادت امام حسن (ع) و امام رضا (ع) نیز روی داده است. علاوه بر این، ابتدای ماه صفر با ورود کاروان اسرای کربلا به شهر شام همزمان بوده و جنگ صفین نیز در نخستین روز این ماه آغاز شده است.

در برخی از روایات اسلامی، توصیه به پرهیز از انجام برخی کارهای مهم در ماه صفر آمده است و تاکید بر اهداء صدقه به‌عنوان وسیله‌ای برای دفع آفات و بلاهای این ماه صورت گرفته است. این ماه در برخی منابع به‌عنوان ماه نحس و بدیمن شناخته می‌شود، زیرا در این ماه وحی نبوت قطع شده و واقعه رحلت پیامبر اکرم (ص) رخ داده است. حضرت علی (ع) نیز در این خصوص اظهار نظر کرده‌اند و فرموده‌اند که با رحلت پیامبر، چیزی قطع شد که با وفات هیچ انسان دیگری قطع نشد.

در مفاتیح الجنان و وقایع الایام، شیخ عباس قمی به موضوع نحوست ماه صفر اشاره نموده‌اند. در اینجا، متن گفتار این عالم بزرگ از وقایع الایام آورده شده است:

شیخ عباس قمی در اثر خود، به موضوع نحوست ماه صفر اشاره کرده‌اند. او آورده است:

«این ماه (صفر) به نام نحوست شناخته می‌شود. دلیل این نامگذاری ممکن است وفات پیامبر اسلام (ص) در این ماه باشد. همچنین احتمالا به این دلیل است که این ماه پس از سه ماه حرام (ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم) آغاز می‌شود و در طی این سه ماه، جنگ و کشتار ممنوع بوده ولی در ماه صفر، کشتار و خونریزی شروع می‌شود و خانه‌ها ترک و تخلیه می‌شوند.»

همچنین در یک روایت از پیامبر اسلام (ص) آمده است:

«هر کس به من بشارت پایان ماه صفر را بدهد، من بشارت بهشت به او خواهم داد.»

در این ماه، توصیه می‌شود که به دادن صدقه بیشتر اهتمام کنیم. پیامبر اسلام (ص) در مورد صدقه دادن فرموده‌اند:

• لبخند زدن به روی برادرت، همانند یک صدقه است.
• امر به انجام کارهای نیکو و جلوگیری از کارهای بد، می‌تواند به‌عنوان یک صدقه در نظر گرفته شود.
• راهنمایی و پشتیبانی از کسانی که گم شده‌اند و به دنبال راهی هستند، همانند یک صدقه ارزشمند است.
• دور کردن سنگ‌ها، خارها و مشکلات از راه و مسیر دیگران نیز می‌تواند به‌عنوان یک صدقه محسوب شود.

برای دفع نحوست و پیشگیری از بلاهایی که ممکن است در این ماه رخ دهند، توصیه می‌شود که به تصدیقات، دعاها و استعاذات وارد شویم. محدث فیض در کتاب «خلاصه الاذکار» یک دعایی را ذکر کرده است که می‌توانید در هر روز این ماه، ۱۰ مرتبه آن را بخوانید. این دعا به‌عنوان وسیله‌ای برای حفظ از بلاها و خطرات مختلف در ماه صفر معرفی شده است.

یا شَدیدَ الْقُوی‏ وَ یا شَدیدَ الْمِحالِ یا عَزیزُ یا عَزیزُ یا عَزیزُ ذَلتْ بِعَظَمَتِکَ جَمیعُ خَلْقِکَ فَاکْفِنی‏ شَر خَلْقِکَ یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ یا لا اِلهَ اِلا اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنی‏ کُنْتُ مِنَ الظالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجیْناهُ مِنَ الْغَم وَکَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنینَ وَصَلی اللهُ عَلی‏ مُحَمدٍ وَ الِهِ‏ الطیبینَ الطاهِرینَ! (مفاتیح الجنان)

‌ای خدای بسیار قوی، ‌ای خدایی که هیچ چیزی برای تو محال نیست، ‌ای عزیز، با عظمت تو همه خلقت تذلیل می‌یابند، پس مرا از شر خلقت حفظ کن. ‌ای مهربان، ‌ای زیباکننده، ‌ای بخشنده، ‌ای برتری‌دهنده، تنها تویی که باید پرستش شوی، تو را ستایش می‌کنم. من که از ظالمان بودم، تو به دعای من پاسخ دادی و مرا از غم نجات دادی. به همین ترتیب، مؤمنان را نیز نجات می‌دهی. درود خدا بر محمد و آل‌ پاک و طیب باد.

سید بن طاووس، درباره عبادات و عملیات معنوی در ماه صفر اشاره کرده‌اند و آیاتی از آیات قرآن را به‌عنوان راهنمایی برای نماز و دعا در این ماه ذکر کرده است. او توصیه می‌کند که در روز سوم ماه صفر، دو رکعت نماز بخوانید. در رکعت اول، سوره «حمد» و سوره «انا فتحنا» (فتح) بخوانید و در رکعت دوم سوره «حمد» و سوره «توحید» تلاوت کنید. پس از انجام نماز، صد بار صلوات بفرستید، صد بار لعنت به آل ابی سفیان بفرستید و صد مرتبه استغفار نمایید. سپس حاجت‌های خود را از خداوند درخواست کنید. این عبادات با امید به اجابت از طرف خداوند انجام می‌شوند.

در روز اربعین، یعنی بیستم ماه صفر، انجام زیارت امام حسین (ع) به‌عنوان یک عبادت مستحب و مورد تأکید در اسلام شناخته می‌شود. در یک روایت از شیخ طوسی، که از امام حسن عسکری (ع) نقل کرده، بیان شده است که نشانه‌های مؤمن پنج چیز هستند: انجام پنجاه و یک رکعت نماز (که شامل ۱۷ رکعت نماز واجب و ۳۴ رکعت نماز نافله می‌شود)، انجام زیارت اربعین امام حسین (ع)، داشتن انگشتر در دست راست، قرار دادن پیشانی به هنگام سجده بر خاک و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز.

نظر علما درباره نحسی ماه صفر

آیت‌ الله مکارم شیرازی می‌فرمایند:

ماه صفر به طور طبیعی نشان‌دهنده خوبی و بدی نیست، اما وقایع و اتفاقاتی که در آن رخ داده‌اند، می‌توانند تأثیرات متفاوتی در افراد ایجاد کنند. ممکن است برخی افراد این ماه را به علت وقوع حوادث مهم و به خصوص واقعه کربلا و رحلت سه تن از معصومین (ع)، به‌عنوان ماهی نحس تلقی کنند. ایشان همچنین تأثیر ماه صفر را در جامعه اسلامی به‌عنوان زمانی که جنگ و نزاع در آن رخ می‌دهد، تبیین می‌کنند. در نهایت، ایشان اشاره می‌کنند که با انجام اعمال خیریه مانند اهداء صدقه و دعا، تاثیرات منفی این ماه را می‌توان تحت کنترل آورد.

آیت الله مظاهری میفرمایند:

آیت‌الله مظاهری درباره موضوع نحوست و ایام و ساعات نحس توضیحاتی ارائه داده‌اند:

در مسائل شرعی، قضیه نحوست برخی از ایام و ساعات به شکل مشهوری در اسلام وجود دارد و انکار آن امری مشکل است. از نظر عقلی نیز ما دلیل قاطعی برای انکار این مطلب نداریم، به همان اندازه که دلیل قاطعی برای اثبات آن هم موجود نیست.

آیت‌الله مظاهری اشاره می‌کنند که برخی از معتقدان به وجود ایام نحس از مبانی قرآن کریم استفاده می‌کنند. آیاتی از قرآن را به‌عنوان دلیل بر وجود ایام نحس ذکر می‌کنند.

«فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحا صَرْصَرا فی‏ أَیامٍ نَحِساتٍ»

«إِنا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحا صَرْصَرا فی‏ یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِر»

همچنین، برخی از معتقدان به آیاتی از قرآن اشاره می‌کنند که به سعد و خیریت ایام اشاره دارند.

«إِنا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ»

آیت‌الله مظاهری همچنین اشاره می‌کنند که روایاتی نیز در مورد سعد و نحس برخی ماه‌ها، روزها و ساعات وجود دارد. این روایات توضیح می‌دهند که برخی از زمان‌ها به‌عنوان سعد و برخی دیگر به‌عنوان نحس تلقی می‌شوند.

همچنین برخی از معتقدان نیز نظر دیگری دارند که روزها و ساعات نحس وجود ندارند و این موضوع به تفسیر معنای مظروفی اشاره می‌کنند. «مظروفی» به این معنا است که آنها معتقدند بلاهای سنگینی که در آیات قرآن ذکر شده، نحس هستند و این آیات به‌عنوان توصیف روزهای نحس شناخته می‌شوند.

در نهایت، آیت الله مظاهری به این نکته اشاره می‌کنند که انکار وجود سعد و نحس در برخی ایام و ساعات، با وجود روایاتی که وجود دارند، امری مشکل است و این مسأله به تفسیر و تأویل متون دینی وابسته است.

آیت الله علامه طباطبایی میفرمایند:

روایات درباره نحوست و سعادت ایام، باید با توجه به اعتقادات دینی و تأثیرگذاری افراد تفسیر شوند. به عبارت دیگر، این روایات لزوما به معنای وجود خواص ذاتی در روزهای خاص نیستند.

ایشان استدلال می‌کند که اگر روزهای خاص، به طور ذاتی خوش یمن یا شوم باشند، باید دلایل طبیعی و تکوینی برای این امر وجود داشته باشد. اما چنین دلایلی در روایات ذکر نشده‌اند.

بنابراین، ایشان نتیجه می‌گیرند که روایات مربوط به نحوست و سعادت ایام، باید با احتیاط تفسیر شوند. ممکن است این روایات به حوادث دینی اشاره داشته باشند، اما لزوما به معنای وجود خواص ذاتی در روزهای خاص نیستند.

آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی میفرمایند:

در مورد ماه صفر، به ویژه چهارشنبه آخر آن، هرچند روایت معینی وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد که نحوست این ماه به دلیل رحلت پیامبر اسلام (ص) و فرمایشات او ممکن است وجود داشته باشد. پیامبر (ص) می‌فرمایند:

«هر کس پایان ماه صفر را به من خبر دهد، من ورود به بهشت را به او مژده می‌دهم.»

این تفسیر، نحوست ماه صفر را تایید می‌کند. در نتیجه، وقتی نحوست این ماه مشخص شده باشد، باید اعمال مناسبی در این ماه انجام داد و در این ماه به عزاداری و سوگواری برای وقایع پیش آمده بپردازند. همچنین در دعاها، در مورد غیبت پیامبر اسلام (ص) و از دست رفتن حضور ایشان و گمراهی مردم پس از رحلت وی با خداوند راز و نیاز کرد. به‌علاوه، منافقان و ستمکاران و دشمنانی که در برابر پیامبر اسلام (ص) ایستادند را نفرین کرد. این اعمال به‌عنوان راهی برای دفع نحس مورد پیشنهاد قرار می‌گیرند.

آیت‌ الله صافی گلپایگانی به طور کلی می‌فرمایند:

این مسئله به‌طور مطلق ثابت نیست و در کلیت می‌توان صدقه را به‌عنوان وسیله‌ای برای دفع بلا در نظر گرفت.

آیت‌ الله فاضل لنکرانی می‌فرمایند:

برای اثبات این معنا، دلیل مستقیم نداریم و به طور کلی با اهداء صدقه می‌توان مسأله را حل کرد.

آیت‌ الله سیستانی توصیه می‌کنند:

برای رفع نحسی احتمالی می‌توانید صدقه دهید.

آیت‌ الله بهجت می‌فرمایند:

به طور کلی این موضوع ثابت است و اهداء صدقه همراه با دعاهای مأثوره برای دفع نحس مؤثر است.

کارهای ممنوعه و حرام در ماه صفر

عمل نزدیکی در ماه محرم و صفر به طور کلی مشکلی ندارد. هیچ شبی در این دو ماه رابطه جنسی حرام نیست، اما باید توجه داشته باشیم که در برخی شب‌ها و زمان‌ها، جماع (مقاربت جنسی) مکروه است.

• نزدیکی در شب و روزى که ماه گرفتگی یا خورشیدگرفتگی باشد
• هنگام غروب خورشید
• هنگام سپیده دم تا طلوع آفتاب
• شب اول ماه به غیر از ماه مبارک رمضان
• در شب آخر ماه
• نزدیکی بعد از محتلم شدن در هنگام خواب
• نزدیکی در مکانی که کودک حضور داشته باشد
• نگاه کردن به آلت تناسلی زنان در هنگام نزدیکی
• نزدیکی به صورت برهنه
• نزدیکی در مکان بدون سقف و زیر آسمان
• نزدیکی در برابر قبله یا وضعیت برعکس قبله
• نزدیکی در هنگامى پر بودن معده و شکم
• نزدیکی در مکانی که بچه حضور داشته باشد و آن را مشاهده کند و یا در مکانی که بچه‌ای صدای آن‌ها را گوش کند حتی اگر آن صداها را متوجه نشود.
• نزدیکی در میان وقت اذان و اقامه نماز
• نزدیکی بدون داشتن وضو یا بدون انجام غسل
• نزدیکی در شب و روز عید قربان
• نزدیکی در شب و روز عید فطر

بچه دار شدن و فرزندآوری در ماه صفر

سوال: آیا انجام رابطه جنسی با همسر به منظور بچه دار شدن و تشکیل نطفه در دو ماه محرم و صفر اشکال شرعی دارد یا نه؟

پاسخ: مشکلی ندارد.

برای بهره‌گیری از احکام و آداب بچه دار شدن، می‌توانید به کتاب «حلیه المتقین» نوشته مرحوم آیت‌الله مجلسی مراجعه کنید. این کتاب حاوی احکام مربوط به روایات و آداب مرتبط با نزدیکی و بچه دار شدن می‌باشد.

خرید و معامله ملک و زمین و خانه در ماه صفر

خرید خانه و مشابه آن در ماه محرم و سایر ماه‌های حرام از نظر شرعی بدون اشکال است.

در ماه محرم، که ماه عزاداری برای اهل بیت (ع) و ماه تأسف و اندوه برای شهادت امام حسین (ع) و یارانش می‌باشد، بهتر است از انجام کارهایی که به شادی و خوشحالی منجر می‌شوند، مانند مراسم‌های شادی و ازدواج و … خودداری کنیم. همچنین، خرید ملک و خودرو و … بهتر است به زمان دیگری موکول شوند.

البته، اگر خرید ملک یا وسایل نقلیه و مشابه آنها در ماه محرم ضروری باشد و امکان به تأخیر انداختن آنها در زمان دیگر نباشد، از نظر شرعی مشکلی ندارد. اما اگر در صورت امکان، موجه‌تر است که به زمان مناسبی موکول شود.

اصلاح صورت و ابرو و آرایشگاه رفتن در ماه صفر

حکم اصلاح صورت و ابرو در ماه محرم و صفر از دیدگاه تمام مراجع شیعه به این صورت است:

اگر این عمل به نحوی باعث معصیت و یا توهین به حرمت ایام عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) نشود، اشکال ندارد. اما به منظور احترام به این ماه‌ها و ایام عزاداری شیعیان، توصیه می‌شود که این‌گونه کارها را در ماه‌ها و ایام دیگر یا در زمان‌های مناسب انجام دهند.

از دیدگاه تمام مراجع شیعه، کوتاهی موها و آرایشگاه رفتن برای خانم‌ها و آقایان در ماه محرم و صفر حرام نیست و مجاز است.

در ایام عزاداری، سرمه کشیدن مشکلی ندارد و مجاز است. اما از آنجا که استفاده از حنا نمایانگر شادی است، بهتر است از انجام آن در ایام عزاداری اجتناب شود تا احترام به این ماه‌ها و اظهار تأسف به مصیبت‌ها حفظ شود.

در ایام محرم و صفر، داشتن آرایش غلیظ از دیدگاه تمام مراجع شیعه حرام نیست و مجاز است. به شرطی که فقط برای همسر باشد که در این صورت، حتی اگر در دهه اول ماه محرم باشد نیز مشکلی ندارد.

مراسم ازدواج و عروسی در ماه صفر

در روایات آمده است:

«شیعیان از ما هستند و از نور ما به وجود آمده‌اند، هر آنچه که ما را ناراحت کند، آنان را نیز اندوهگین می‌کند و هر چیزی که باعث خوشحالی ما شود، شیعیان نیز از آن شاد می‌شوند.»

بنابراین، با توجه به مصیبت‌هایی که در این دو ماه بر خاندان اهل بیت (ع) و رویدادهای مهمی مانند رحلت پیامبر اسلام (ص)، شهادت امام حسن (ع)، شهادت امام حسین (ع) و شهادت امام رضا (ع) واقع شده، در مورد مراسم ازدواج، به خاطر بزرگواری اهل بیت، مناسب است آن را به تعویق بیاندازیم. البته، در صورتی که شخصی عجله دارد، می‌تواند مراسم ازدواج خود را بدون توهین به مقدسات انجام دهد.