روز تاسوعا در سال ۱۴۰۴
وبسایت "فردای تازه" همان "تاروت رنگی" سابق می باشد.
روز تاسوعا
روز تاسوعا، نهمین روز از ماه محرم در تقویم هجری قمری است. تاسوعا روزی است که امام حسین (ع) و یارانش در کربلا در محاصره نیروهای یزید قرار گرفتند و شب قبل از عاشورا، یعنی روز شهادت امام حسین (ع) و یارانش است. این روز به عنوان روز آماده‌سازی و تقویت روحی و معنوی برای روز عاشورا بسیار مهم است و مراسم سوگواری و عزاداری در این روز برگزار می‌شود.
تاریخ شمسی: شنبه، ۱۴ تیر ۱۴۰۴
منوی دسترسی سریع
اتفاقات روز تاسوعا
رفتن شمر به کربلا:
طبق اسناد تاریخی تا قبل از ظهر روز نهم محرم یا به عبارتی روز تاسوعا، شمر بن ذی‌الجوشن در کنار ۴ هزار نفر سرباز به منطقه کربلا رسید. در حالی که او نامهای را از طرف عبیدالله بن زیاد حاکم کوفه برای عمر بن سعد فرمانده سپاه با خود حمل می‌کرد.
مضمون نامه مذکور خطاب به عمر سعد چنین بود که یا با تدابیر شدید و اقدامات جدی حضرت امام حسین ع را وادار به انجام بیعت با یزید کرده و یا اینکه به جنگ و ستیز با ایشان بپردازد.
علاوه بر این عبیدالله بن زیاد در نامه مذکور به عمر سعد تذکر داده بود در صورتی سرپیچی از اوامر او، بلافاصله از جایگاه فرماندهی سپاهیان کوفه بیرون آمده و این مقام را به شمر بن ذی‌الجوشن بسپارد.
در روایات چنین آمده پس از آنکه عمر بن سعد نامه مذکور را خواند، با صراحت بر انجام دستورات عبیدالله بن زیاد توسط خودش، شمر ابن ذی الجوشن را به عنوان رهبر پیاده نظام سپاه خودش منصوب نمود.
امان‌نامه برای فرزندان ام البنین (س):
از اقدامات دیگر شمر در حین دریافت نامه عبیدالله بن زیاد خطاب به عمر سعد، چنین بود که به دیدار عبدالله بن ابی المحل برادرزاده ام البنین رفته و هر دوی آنها از عبیدالله جهت فرزندان ام البنین در کربلا امان نامه درخواست کردند. چرا که حضرت امام حسن و امام حسین (ع) فرزندان فاطمه زهرا (س) بوده و پس از به شهادت رسیدن این بانوی بزرگ، امیرالمومنین ام البنین را به همسری گرفته و عباس بن علی و برادرانش فرزندان ام البنین به شمار می‌روند.
این موضوع جهت تفرقه افکنی در سپاهیان اباعبدالله الحسین (ع) و تنها ماندن آن حضرت، مورد قبول عبیدالله واقع شد.
پس از آنکه امان نامه به دست عبدالله بن ابی المحل رسید، او به واسطه یکی از غلامان خود به نام کزمان یا عرفان امان نامه را راهی کربلا نمود. غلام مذکور پس از وارد شدن به منطقه کربلا امان نامه را در برابر عباس بن علی و سایر برادرانش خواند، ولی از آنجا که هیچ نیرنگ و وسوسه‌ای کوچک‌ترین خللی در وفاداری و محبت حضرت عباس و برادرانش به امام حسین (ع) وارد نمی‌کرد، آنها امان نامه را نپذیرفتند.
در برخی اسناد تاریخی آمده که شمر شخصاً امان نامه را برای عباس بن علی و سایر برادرانش به نامهای عبدالله، جعفر و عثمان فرزندان حضرت امیرالمومنین علی (ع) آورد.
در این هنگام ضرت عباس و سایر برادرانش در حضور حضرت امام حسین (ع) بوده و پاسخی به شمر نمی‌دادند.
امام حسین خطاب به حضرت عباس و برادرانش بیان کردند:
«هر چند او فاسق است اما پاسخش را بده همانا او از دایی‌های شما است.»
در پی امر امام حسین (ع)، عباس، عبدالله، جعفر و عثمان فرزندان امیرالمومنین علی (ع) از خیمه امام حسین (ع) خارج شده و گفتند:
«چه می‌خواهی؟»
شمر خطاب به آنها گفت:
«ای خواهرزادگان من، شما در امان هستید من برای شما از عبیدالله امان گرفته‌ام.»
ولی حضرت عباس و برادرانش در پاسخ به او ابراز داشتند:
«خدا تو و امان تو را لعنت کند. ما امان داشته باشیم و پسر دختر پیامبر (ص) امان نداشته باشد.»
چشم عباس که بر شمر ستمکار افتاد
پای تا فرق چو آهی که برآید ز نهاد
گفت: ای کار تو بر آل پیمبر بیداد
به تو و خطّ و امان نامه ی تو نفرین باد
دور شو! این همه افسانه مخوان در گوشم
بـه دو عـالم پسـر فاطمه را نفــروشم.
پس از آنکه امان نامه مذکور از طرف حضرت عباس و برادرانش پذیرفته نشد، عبیدالله به عمر سعد دستور داد تا جهت نبرد و پیکار مهیا شود. سپس همگی بر اسبان خود سوار شده و در شبانگاه پنجشنبه نهم ماه محرم برای ستیز با سومین امام مسلمین جهان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یارانش آماده شدند.
از آن جهت شمر در هنگام گفتگو با حضرت عباس و برادرانش آنان را با واژه خواهرزاده خطاب نمود که او با ام البنین مادر آنها از یک قوم و قبیله بودند. چرا که ام البنین فرزند حزام بن خالد از طایفه بنی کلاب بوده و شمر پسر ذی‌الجوشن نیز متعلق به این قبیله بوده است.
آماده شدن برای جنگ:
در هنگام عصر نهم محرم فعالیت‌هایی لشکر عمر بن سعد در دشت کربلا شدت بیشتری یافته و عمر بن سعد کاملاً مهیای نبرد با حضرت اباعبدالله الحسین بود. لذا سربازانش را نیز برای جنگ مهیا نمود.
عبیدالله بن زیاد و عمر بن سعد با فرافکنی و دروغ مردم را به مبارزه با سومین امام مسلمین جهان فراخوانده و به این کار ترغیب می‌نمودند. در پی این امر عمر سعد در میان لشکریانش بانگ زد:
«یا خَیلَ اللهِ ارکَبی و بِالجَنهِ اَبْشِری؛ ای لشگر خدا سوار شوید و شادمان باشید که به بهشت می‌روید.»
اهالی کوفه نیز در نهایت رذالت، بیعت و نامه‌های دعوت خود را با امام حسین ع زیر پا گذاشته و در صف مبارزه با آن حضرت قرار گرفتند.
غوغا و جنجال در میان لشکریان دشمن شنیده می‌شد. حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در برابر خیمه حضور داشته و شمشیرشان را در دست گرفته بودند.
در این هنگام خواهر گرامی ایشان حضرت زینب (س) با مشاهده هیاهوی سپاهیان، به حضور برادر آمده و بیان کرد:
«برادرم آیا صداهایی را که نزدیک می‌شوند، می‌شنوید؟»
حضرت امام (ع) سرشان را بالا آورده و در جواب فرمودند:
«من رسول خدا (ص) را در خواب دیدم که به من فرمود: تو [به زودی] نزد ما خواهی آمد.»
همچنین اباعبدالله الحسین (ع) خطاب به برادرش عباس بیان کردند:
«ای عباس؛ جانم به فدایت؛ بر اسب خود بنشین و نزد آنها برو و بپرس که چه می‌خواهند و برای چه به پیش آمده‌اند؟»
در پی فرمان آن حضرت، عباس بن علی به همراه ۲۰ نفر از یاران همچون زهیر بن قین و حبیب بن مظاهر سوار بر اسب شده و به جانب لشکریان دشمن رفته و پرسیدند:
«چه رخ داده و چه می‌خواهید؟»
گفتند:
«فرمان امیر است که به شما بگوییم یا بیعت کنید و یا آماده کارزار شوید.»
حضرت عباس (ع) در خواب گفت:
«از جای خود حرکت نکنید تا نزد ابی عبدالله (ع) رفته و پیام شما را به عرض ایشان برسانم.»
آنها نیز سخن عباس را قبول کرده و عباس بن علی خود به تنهایی به حضور امام حسین (ع) بازگشتند تا این جریان را به آن حضرت گزارش دهند.
اباعبدالله الحسین پس از شنیدن سخنان عباس فرمودند:
«اگر می‌توانی آنها را راضی کن که جنگ را تا فردا به تأخیر اندازند و امشب را به ما مهلت دهند تا با خدای خود راز و نیاز کنیم و به درگاهش نماز بگزاریم. خدا می‌داند که من نماز و تلاوت کتاب او را بسیار دوست می‌دارم.»
حضرت ابوالفضل العباس مجدداً نزد لشکریان دشمن رفته و پیام امام حسین (ع) را به آنها رساندند. بدین ترتیب درخواست فرصتی را برای یک شب از آنها نمودند. عمر ابن سعد با این موضوع موافقت کرده و یک شب به حضرت اباعبدالله الحسین و یارانش مهلت داد.
در روز تاسوعا حلقه محاصره بر اهل بیت و لشکریان امام حسین (ع) تنگ‌تر شده و در حالی که حتی آب آشامیدنی نیز بر خاندان و زن و فرزندان حضرت امام بسته شده بود، در شبانگاه یاران و خاندان به دور امام حلقه زده و به سخنان آن حضرت گوش سپردند. حضرت امام جعفر صادق (ع) نیز در بیاناتی نسبت به این موضوع تصریح داشته‌اند.
امام حسین (ع) در عصر روز تاسوعا در خصوص یاران باوفایشان فرمودند:
«فَإنّی لاأعلَمُ أصحاباً أوفی و لاخَیراً مِن أصحابی، و لاأهلَ بَیتٍ أبَرَّ وَ لاأوصَلَ مِن أهلِ بَیتی؛ من یارانی بهتر و باوفاتر از اصحاب خودم سراغ ندارم و خویشاوندانی نیکوکارتر و به حقیقت نزدیک‌تر از خویشاوندان خود نمی‌شناسم»
خلاصه قیام امام حسین (ع)
پس از مرگ معاویه خلیفه اموی که با زور و نیرنگ خود را به عنوان خلیفه مسلمین معرفی کرده و قدرت را در دست گرفته بود، پسرش یزید که فردی بی‌کفایت، بوزینه باز، شراب خوار و فاسق بود، به جانشینی پدر رسیده و سعی کرد تا از مسلمین بیعت بگیرد. در آن زمان که حضرت امام حسین (ع)، امامت مسلمین را بر عهده داشته‌اند، از بیعت با چنین فرد نالایقی اجتناب نمودند. در پی این امر یزید سعی کرد امام را وادار به بیعت کند.
در حقیقت رویدادی که در کربلا به وقوع پیوست، بیانگر جنگ و پیکار حضرت امام حسین ع و یاران باوفایش در برابر سپاهیان کوفه بوده که در ماه محرم سال ۶۱ قمری صورت گرفت. این موضوع به دنبال امتناع اباعبدالله الحسین از بیعت با یزید بن معاویه آغاز شد که منجر به شهادت رسیدن آن حضرت و یاران باوفایش گردید و همه خاندان و اهل بیت اش به اسارت دشمن درآمدند. در ماه رجب سال ۶۰ قمری امام حسین (ع) جهت رویگردانی از بیعت با والی شهر مدینه، در کنار همه اعضای خانواده و برخی از بنی هاشم خانه و زندگی را در شهر مدینه رها کرده و به جانب مکه حرکت کردند.
آن حضرت به مدت ۴ ماه در مکه اقامت داشتند. در این زمان ساکنان کوفه نامه‌های متعددی را مبنی بر دعوت ایشان به شهر کوفه، درخواست یاری و تمایل به بیعت با ایشان را ارسال نمودند. در اسناد تاریخی آمده تعداد این نامه‌ها به قدری زیاد بود که فراتر از چند گونی بود. لذا امام حسین (ع) در روز هشتم ذی‌الحجه به سمت کوفه راهی شدند. در میانه راه و قبل از رسیدن به شهر کوفه، ایشان از بدعهدی و پیمان شکنی اهالی کوفه مطلع شدند. پس از آنکه با لشکریان حر بن یزید ریاحی مواجه شدند، مسیرشان را به جانب کربلا تغییر داده و در آنجا با سپاهیانی به سرکردگی عبیدالله بن زیاد که جهت مقابله با آن حضرت آمده بود، برخورد کردند.
به مدت ۱۰ روز یاران و سپاهیان امام حسین که زیر ۱۰۰ نفر بودند، تحت محاصره لشکریان دشمن درآمده و حتی دسترسی به آب را بر روی آن حضرت و خاندانش بستند. در نهایت در روز دهم محرم دو لشگر به جنگ با یکدیگر پرداخته و پس از آنکه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یارانش با وجود حقانیت به شکل مظلومانه و وحشیانه ای به شهادت رسیدند، زنان و کودکان خانواده‌اش به اسارت دشمن درآمدند.
حوادث روز تاسوعا
در روز نهم ماه محرم در سال ۶۱ قمری، شمر بن ذی الجوشن از لشگریان کوفه، در حالی که نامهای را از جانب عبیدالله بن زیاد در دست داشت، به کربلا آمد.
در آن نامه عبیدالله بن زیاد به فرمانده سپاهیان کوفه به نام عمر بن سعد دستور داده بود، در مقابله با حضرت امام حسین (ع) شدت بیشتری نشان داده و یا اینکه فرماندهی سپاه را به شمر بسپارد.
عمر بن سعد از سپردن جایگاه فرماندهی به شمر اجتناب کرده و خود را مهیای نبرد با اباعبدالله الحسین نمود.
هنگامی که در عصر روز تاسوعا سپاهیان دشمن به چادرها و خیمه‌های اهل بیت و یاران ایشان حمله ور شدند، امام حسین (ع) برادرش عباس بن علی را به عنوان فرستاده نزد آنها راهی کرد تا فرصتی از آنها گرفته و شب را با خواندن نماز، راز و نیاز و تلاوت آیات قرآن سحر کنند.
علاوه بر این در چنین روزی شمر با هدف تفرقه افکنی در میان یاران و پیروان آن حضرت، امان نامهای را برای برادر ایشان حضرت ابوالفضل العباس و سایر برادرانش به آنها داد. ولی حضرت عباس که مودت و ارادت بسیاری به مولایش امام حسین (ع) داشتند، از این موضوع سرباز زده و امان نامه را نپذیرفت.
از نظر مسلمانان شیعه روز تاسوعا اشاره به دلاوری و رشادت‌های حضرت عباس ع داشته و با یاد ایشان به سوگواری پرداخته و از ویژگی‌های ستوده او سخن می‌گویند.
در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، به علت سالروز این واقعه دردناک تاریخی که بر سومین امام مسلمین جهان رخ داد، روز تاسوعا و روز عاشورا به عنوان تعطیل رسمی می‌باشد.
مفهوم‌شناسی و اهمیت تاسوعا
مفهوم لغوی واژه تاسوعا به منزله نهم می‌باشد. لذا روز نهم محرم به تاسوعا شهرت دارد. علت شناخته شدن چنین روزی برگرفته از رویدادهای تلخ و جانگدازی است که در روز نهم محرم سال ۶۱ هجری قمری در منطقه‌ای به نام کربلا بر حضرت امام حسین (ع)، یاران باوفایش و همه خاندان و اهل بیتش گذشت.
در میان پیروان شیعه روز تاسوعا ارج و ارزش بسیار دارد. آنها چنین روزی را به نام حضرت عباس بن علی (ع) دانسته و همانند روز عاشورا در چنین روزی به عزاداری و مرثیه خوانی می‌پردازند.
در کشور ایران و تعدادی از کشورهای مسلمان که اکثریت جمعیت آنها را شیعه تشکیل می‌دهد، روز تاسوعا نیز به مانند روز عاشورا تعطیل رسمی بوده و طبق آیین و مراسمات مذهبی در هر منطقه، با برپا کردن هیئت‌های جمعی عزاداری و گروه‌های سینه زنی و زنجیرزنی سوگواری می‌کنند.
تاسوعا در آیین‌های سوگواری
در میان شیعیان و پیروان ائمه معصومین روز تاسوعا و قیام خونین عاشورا ارزش و جایگاه ویژه‌ای دارد.
به طوری که در هنگام عزاداری و سوگواری در سالروز چنین روزی، مداحان و ذاکران به رویدادهای به وقوع پیوسته در این روز اشاره کرده و به مداحی و مدیحه سرایی می‌پردازند.
با توجه به اقدامات حضرت عباس ع در حمایت و جانبداری از امام و ولی خودشان حضرت امام حسین ع مبنی بر عدم پذیرش امان نامه و داشتن وفاداری بسیار، شیعیان روز تاسوعا را به حضرت ابوالفضل العباس (ع) اختصاص داده و با ذکر مناقب و فضایل ایشان به تشریح سرسپردگی و فرمانبرداری ایشان از امام حسین ع پرداخته و سوگواری می‌کنند.
در کشورهای مسلمان شیعه مرسوم است که مردم از اولین شب محرم آیین‌های سوگواری و عزاداری حسینی را برپا کرده و در روز تاسوعا و عاشورا این مراسم شدت و جلوه بیشتری می‌یابد.
در کنار عزاداری و سوگواری‌هایی که در همه ایام مذکور رایج بوده، در روز تاسوعا به طور ویژه اشعار و مداحی‌هایی جهت حضرت ابوالفضل العباس (ع) صورت می‌گیرد.
قابل ذکر است در کشور ایران که مذهب رسمی کشور و همچنین اکثریت قریب به اتفاق مردم در آیین شیعه هستند، سوگواری‌های حسینی در مناطق و شهرهای مختلف با شیوه‌های متفاوت انجام می‌گردد. از میان آنها می‌توان به شمع‌گردانی در اردبیل، چهل منبر در لرستان، توغ گردانی در آذرشهر، جریده گردانی در کاشان و زار خاک در روستای قورتان (از توابع زواره اصفهان) اشاره کرد. این مراسمات منحصراً در شب و روز تاسوعا برگزار شده و یا اینکه در روز مذکور نحوه این عزاداری مجزا است.
ششمین پیشوای مسلمین جهان حضرت امام جعفر صادق (ع) در خصوص روز تاسوعا فرموده‌اند:
«تاسوعا یوم حُوصر فیه الحسین و اصحابه بکربلاء واجتمع علیه خیل اهل الشام و أناخوا علیه و فرح ابن مرجانه و عمر بن سعد بتوافر الخیل و کثرتها و استضعفوا فیه الحسین و اصحابه و أیقنوا أنه لا یاتى الحسین ناصر و لا یمدّه اهل العراق؛ در حقیقت تاسوعا به روزی اشاره دارد که امام حسین ع و یارانش در منطقه کربلا توسط دشمن محاصره شده و لشکریان شام در برابر آنها حاضر عبیدالله بن زیاد و عمر سعد از گردآوری این سپاه عظیم سرمست و شاد شده و تصور می‌کردند امام حسین ع و یارانش بسیار ضعیف و ناتوان هستند. آنها مطمئن بودند که هیچ حمایت و یاری برای آن حضرت انجام نشده و حتی مردم عراق نیز به یاری و حمایت او نمی‌آیند.»
