روز جشن سده
وبسایت "فردای تازه" همان "تاروت رنگی" سابق می باشد.
جشن سده
جشن سده یکی از آیین‌های کهن ایرانی است که در شب چهلم زمستان (۱۰ بهمن ماه هر سال) برگزار می‌شود. این جشن به مناسبت پیروزی نور بر تاریکی و زنده ماندن آتش در سردترین شب‌های سال جشن گرفته می‌شود. ایرانیان در این شب، آتش‌های بزرگی را روشن می‌کنند و دور آن جمع می‌شوند، شعر می‌خوانند و به رقص و پایکوبی می‌پردازند. این جشن نمادی از مقاومت و امید است و ریشه در باورهای زرتشتی دارد. این رویداد فرصتی برای دور هم جمع شدن خانواده‌ها و دوستان فراهم می‌کند تا به یاد آورند که روشنایی و گرما همیشه پس از سرما و تاریکی باز می‌گردند.
منوی دسترسی سریع
آیین‌های جشن سده
در روز دهم بهمن ماه یا آبان روز از بهمن ماه مردم ایران باستان با روشن کردن حجم زیادی از هیزم‌ها که از سپیده دم بر سقف خانه خود و یا بر نقاط بلند کوه جمع آوری کرده بودند، جشن سده شروع می‌شد.
در برخی از منابع تاریخی چنین آمده، جشن سده همواره با حضور گسترده ساکنان یک منطقه، شهر یا روستا در یک مکان صورت گرفته و با افروختن آتشی بزرگ آغاز می‌شد. به طوری که همه مردم با همکاری یکدیگر به جمع آوری هیزم پرداخته و با این شیوه، جشن سده نمونه بارزی از تعامل و مشارکت مردم به شمار می‌رود.
همچنین در آن زمان پیروان زرتشتی در نقاط مختلفی از ایران در معابد و پرستشگاه به دور یکدیگر جمع شده و یا اینکه در مناطقی معینی مقدار زیادی هیزم را گردآوری کرده و آتش گسترده‌ای را برپا می‌نمودند. آنها در این مراسم به خواندن مناجات، سرودهای مختلف و جشن و نشاط می‌پرداختند.
معنای واژه سده
برخی از محققان و پژوهشگران عنوان سده را منصوب به صد دانسته‌اند. همانطور که دانشمند بزرگ ابوریحان بیرونی چنین نگاشته است:
«سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث – پدر نخستین – درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند.»
و نیز آمده:
«شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید»
فرضیه دیگری مطرح است که سده این جشن، اشاره به صدمین روز از فصل زمستان دارد. به این ترتیب از آغاز سرمای زمستان مقارن با اول آبان ماه تا دهمین روز بهمن ماه که جشن سده برگزار می‌شود، صد روز محاسبه شده و از دهم بهمن تا مراسم نوروز و اولین روز بهار ۵۰ روز و ۵۰ شب باقی می‌ماند.
آنها معتقد بودند از آن هنگام انسان به وجود آتش پی برده و آتش را در اختیار دارد. لذا تاریکی شب نیز به واسطه شعله‌های درخشان آتش نورانی و درخشان شده و دارای حیات و گرمی می‌شود.
از جمله عواملی که موجب پاسداشت چنین شبی شده است، در این بوده که مردم ایران دو ماه وسط زمستان مقارن با ماه‌های دی و بهمن را هنگامه قدرتمند شدن شیاطین و حاکم شدن شرایط سخت بر زندگی قلمداد می‌کردند. لذا جهت خاتمه دادن به این دو ماه سخت، مناجات و آیین‌های خاصی را اجرا می‌کردند.
از هنگام شب چله که به چله بزرگ شهرت داشت، در آن زمان جهت مقابله با قدرت شیاطین مهر مجدداً متولد شده و تا زمان دهم بهمن ماه که موسم برگزاری جشن سده و چله کوچک بوده، به چهل روزگی می‌رسید.
از آنجا که آتش نمادی از حرارت، حیات و درخشندگی بوده و انسانها در روز سده به آن دست یافته بودند، آتش حربه جدیدی جهت مقابله با اهریمن بوده و طبق رسوم دیرین موجب درخشندگی شب همانند روز گردیده و از هنگام یکم اسفند به مدت ۲۰ روز و ۲۰ شب که در مجموع ۴۰ شب و روز بوده موجب روشن شدن شب و روز می‌شود. عده‌ای معتقدند این نامگذاری به موجب ۱۰۰ روز باقیمانده قبل از درو کردن محصولات زراعی و رشد و به ثمر نشستن غلات بوده است.
در کتاب «پژوهشی در فرهنگ ایران» نوشته مهرداد بهار و کتاب «نوروزنامه» نگارش رضا مرادی غیاث آبادی چنین آمده که واژه سَدَه در زبان اوستایی همچون پدیدار گشتن و فجر خورشید بوده و هیچ سنخیتی با عدد ۱۰۰ ندارد.
رقم «سد» به صورت «صد» اعراب گذاری شده، ولی لغت «سده» به شکل «سذق» معرب گردیده است.
دوران برگزاری جشن سده
در تاریخ ایران برگزاری جشن سده در طول ۳ دوره مختلف مشاهده می‌شود:
– دوره قبل از ظهور اسلام در ایران
– دوره پس از گرویدن مردم ایران به دین مبین اسلام
– عصر حاضر
جشن سده در دوره ی پیش از اسلام
حکیم فردوسی طوسی برگزاری جشن سده را به دوران حکومت هوشنگ دانسته و دانشمند بزرگ ابوریحان بیرونی این موضوع را در زمان پادشاهی فریدون ذکر کرده است. ولی در حقیقت جشن سده در زمان زمامداری اردشیر بابکان، به طور رسمی در ایران برگزار می‌شد. قابل توجه است در هیچ کدام از منابع تاریخی، به سبک برگزاری جشن سده نپرداخته‌اند.
جشن سده بعد از ظهور اسلام
در این زمان تاریخ نویسان مهم و برجسته‌ای همچون بیرونی، بیهقی، گردیزی، مسکویه و … در نگاشته‌های خود از چگونگی اجرای جشن در زمان حکومت غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، آل زیاد و تا دوران مغول مطالب بسیار آورده‌اند. در این میان روایتی از نحوه مرگ مرد آویح نیز ذکر کرده‌اند که در برگزاری جشن سده تجملات زیادی به خرج داده و در آخر مراسم، به واسطه دشمنانش کشته شد. ولی مطالبی که در مورد نحوه اجرای جشن سده ذکر شده، همانند موضوعات دیگری در زمینه دیوان خلفا و فرمانروایان بوده و از مراسم های رایج در میان مردم عادی و شیوه برپا داشتن سده در بین مناطق مختلف چیزی درج نکرده‌اند.
جشن سده در عصر حاضر
به نظر می‌رسد در عصر حاضر نیز جشن سده یا سده سوزی، جسته و گریخته در نقاط مختلفی از ایران به شکل پراکنده مقارن با روز ۱۰ بهمن ماه اجرا می‌شود. در دوران فعلی در روستاهایی از استان های مازندران، لرستان، سیستان و بلوچستان زارعین، مردم روستا و دامداران در یکی از ایام سرد روز زمستان با فرا رسیدن غروب آفتاب، بر روی پشت بام منزل، دامنه کوه و یا همجوار با مزرعه و جالیز آتشی روشن کرده و طبق آیین قدیمی به دور آن جمع می‌شوند. هرچند که این فعالیت نام معینی همچون جشن سده ندارد.
ولی در بخش‌هایی از استان کرمان مردم به برگزاری جشن سده یا سده سوزی اقدام کرده و مراسم ویژه‌ای را برپا می‌کنند.
در بین عشایر و ایلات بافت سیرجان، مراسمی به نام سده سوزی چوپانی برپا می‌شود. همچنین در یکی از قریه‌های شهر جیرفت روستایی به نام آبادی از دهستان اسماعیلی، مقارن با شب دهم بهمن ماه آتش گسترده‌ای را به نام آتش سده با استفاده از ۴۰ شاخه از درختان هرس شده باغ‌ها، به عنوان نمادی از ۴۰ روز در چله بزرگ در میدان روستا روشن می کنند. ساکنان آن منطقه از روی شعله‌های آتش پریده و این عبارت را بیان می‌کنند:
سده سده ی دهقانی / چهل کنده ی سوزانی / هنوز گویی زمستانی:
در کرمان مراسم سررسوزی در غروب روز دهم بهمن ماه اجرا می‌شود. با این وجود مردم کرمان از چند روز پیش از این مناسبت، سور و سات آن را فراهم می‌کنند.
از روز یکم بهمن اکثر کشاورزان و زمین داران هر کدام بنا به توانایی و تمکن مالی خود، چند بار هیزم را که دشت‌ها و کوه پایه‌های مجاور گردآوری شده، به مکان برگزاری جشن اهدا می‌کنند.
همچنین فروشندگان دوره گرد نیز تا روز نهم بهمن ماه، مکان معینی را جهت پهن کردن بساط فروش خود مشخص می‌نماید.
در زمان‌های گذشته که جشن سده سوزی در موقعیت باز و میان طبیعت صورت می‌گرفت، مردم از هنگام عصر در حوالی مکان روشن کردن آتش به شکل جمعی حضور یافته و با گستراندن فرش و زیرانداز تا زمان اجرای جشن مورد نظر، در کنار هم به صحبت و همنشینی پرداخته و در این میان با صرف انواع تنقلات، چای، شیرینی و میوه‌جات اوقات خوشی را صرف می‌کردند. ولی در حال حاضر تنها ساعاتی پیش از شروع جشن سده سوزی، مردم در خیابان سده حضور می‌یابند.
با نگاهی اندک آشکار می‌شود، در روز دهم بهمن ماه ظاهر شهر به کلی تغییر کرده و فروشگاه‌ها و مغازه‌ها زودتر از حد معمول سته می‌شوند. حتی ساعاتی پیش از روشن کردن آتش، برخی زنان در مطبخ خانه بزرگ باغ “بداق آباد” آش و سیرو طبخ می کنند.
همنشینی خانواده‌ها در محل ایوان باغ و خوردن آش، سیرو و آجیل از جمله آیین‌های برگزاری جشن سده می‌باشد. همچنین دستفروش‌ها علاوه بر فروش میوه و نوشیدنی لزوماً انواع مختلفی از آجیل همچون تخمه، پسته، مغز بادام و فندق نیز ارائه می‌دهند.
علاوه بر مردم شهر کرمان، مردم دیگری نیز از اطراف و مناطق همجوار جهت حضور در جشن سده سوزی به آنجا می‌آیند.
همچنین بسیاری از دهقانان آن منطقه در هنگام حضور در جشن، حتی شده به اندازه یک شاخه هیزم نیز با خود جهت افروختن خرمن سده به همراه می‌آورند تا پس از آن، با خوشنودی و طیب خاطر مقداری از خاکستر آتش سده را به منظور خوش یمنی و برکت برداشته و در مزارع و زمین‌های خود پراکنده می‌کنند.
در زمان غروب آفتاب دو نفر با لباس سفید در حالی که لاله‌ای از آتش به دست دارند، در زمان انجام مراسم جشن سده نمایان می‌شوند. آنها در حالی که زیر لب عباراتی را زمزمه می‌کنند، به آرامی به سمت خرمن سده حرکت کرده و از جانب راست سه مرتبه به دور آن می‌چرخند. پس از آن با شعله لاله‌ها خرمن هیزم را افروخته و از چهار طرف آتش را در آن می‌اندازند. به این ترتیب شراره‌های آتش درخشان، به سمت آسمان زبانه کشیده و در این میان صدای خوشحالی و شعف مردم حاضر در صحنه به گوش می‌رسد.
پس از سپری شدن چند ساعت که از شدت و حرارت گدازه‌های آتش کاسته می‌شود، مردم علی الخصوص دختران و پسران جوان، شروع به پرش از روی آتش می‌کنند.
در زمان‌های باستان، سوارکاران پیشاپیش مردم در اطراف آتش حرکات نمایشی انجام می‌دادند.
در اواخر ساعات جشن سده که آتش همه هیزم‌ها را تبدیل به خاکستر کرد، مردم پس از پشت سر گذاشتن یک نیمروز پرهیجان و زیبا، به منازل خود مراجعت می‌کنند.
رایج است که زارعین و کشاورزان یک مشت از خاکستر سده را برداشته و به نیت خاتمه یافتن سرما و بوران زمستان، آن را به زمین‌های زراعی خود برده و می‌پاشند. آنها معتقدند در این شب ستاره گرما حمد و سپاس خود را به زمین راهی می‌کند.
